Siglir tar il cuntegn

Header

cuntegn

Dal mangiar fin a la sanadad Las transfurmaziuns dals bulieus

En ils guauds creschan ils bulieus puspè ti mordio. Per las amias ed ils amis da quest hobi èsi puspè temp dad ir a rimnar. Ma las creatiras dal guaud han sper la culinarica er funcziuns impurtantas, sco process da simbiosa en la natira ni sco medicaments en furma transfurmada.

Avais Vus ina giada udì insatge da bulieus da micoriza? Magari avais Vus mangià els, perquai che bulieus tschep e bulieus mellens èn par exempel bulieus da micoriza. Quest pled vegn dal grec e munda «ragisch», tge che caracterisescha in zic els. Lur cellas, quellas ragischs finas ch'ins numna er micels, sa collian cun las ragischs da plantas. Quai fan ellas per barattar substanzas nutritivas cun las plantas.

audio
Il barat tranter las plantas ed ils bulieus da micoriza
ord Actualitad dals 15.08.2023. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 3 minutas 35 Secundas.

La simbiosa tranter ils bulieus da micoriza e las plantas succeda uschia: Las plantas furneschan zutger als bulieus che prendan davent quest zutger e fan liber las ragischs da las plantas. Uschian san las plantas absorbar mineralas e sals da la terra.

Il controllader da bulieus da la Surselva, Egmont Heisch, di ch'ils micels dals bulieus èn sensibels ed els sa derasan cun lur rait sin grondas surfatschas, in pèr millimeters sut il terren da guaud. Savens chattan ins uschia anc bulieus tschep ubain bulieus mellens 30 meters or da l'aual sin las pastgiras.

Il micel dal Hallimasch en l'America ha ina surfatscha fin a 25 kilometers quadrat.
Autur: Egmont Heisch controllader da bulieus en Surselva

Cun l'economia forestala che va cun grondas maschinas en il guaud, èn quellas raits da cellas periclitadas, cunquai ch'ellas van sut la paisa en paglia. Er rimnabulieus che stgarpan ora ils bulieus memia grop chaschunan donns vid ils bulieus e lur sistem da micels. Egmont Heisch di ch'ils bulieus sajan ids enavos ils davos diesch onns. Quai haja er da far cun la midada dal clima, ma l'agir dals carstgauns en il guaud chaschunia er questa sminuziun.

Steinpilze im Wald
Legenda: Bulieus tschep creschan en e sper il guaud – Ils bulieus da micoriza èn colliads cun las ragischs da las plantas. RTR

In bulieu da miffa procura per ina revoluziun en la medischina

Dapi bainprest 100 onns enconuscha la medischina il penicillin. Dapi lura san ins curar infecziuns ch'eran avant anc mortalas. Cura che la carstgaunadad sa bitta èn ils foss da l'emprima guerra mundiala, n'enconuschan ins anc betg quest remedi encunter infecziuns. La consequenza era ch'ils medis han mo pli pudì guardar sco che millis blessads moran vid lur infecziuns en ils lazarets plains.

audio
Dal bulieu da miffa tar ina revoluziun en la medischina
ord Actualitad dals 15.08.2023. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 3 minutas 39 Secundas.

1928 scuvra il biolog e farmacolog Scot, Alexander Fleming, per schabetg ch'il bulieu da miffa cun il num latin «penicillium» fraina il svilup da bacterias. Sias retschertgas mainan tar l'emprim antibiotica ch'Alexander Fleming numna tenor il bulieu «penicillin». Quest antibiotic attatga las bacterias, uschia che quellas na san betg sa multiplitgar vinavant, uschia Giulia Spotswood ch'è media assistenta da la Pratica Lumnezia.

Antibiotica ha ina fitg gronda mundada en il mintgadi.
Autur: Giulia Spotswood media assistenta da la Pratica Lumnezia

En ils var 100 onns ha la medischina sviluppà anc autras antibioticas, il penicillin è ina gruppa d'ellas. Oz èn quellas antibioticas in medischina derasada e las medias ed ils medis dettian quasi mintga di antibiotica a la glieud malsauna. Ma quest diever ha er ses pretsch: La glieud daventia resistenta encunter l'antibiotica, di la media assistenta.

En Svizra morian circa 300 persunas ad onn vid infecziuns, perquai ch'ellas èn stadas resistentas envers l'antibiotica. Il penicillin e tschellas antibioticas restan vinavant indispensablas per la medischina, ma la scienza tschertga alternativas. Ina da quella èn bacteriofags, pia virus ch'attatga las bacterias. En l'Ospital universitar da Genevra ha gia gì emprims success cun quella metoda, ma ella n'è anc betg etablida en general en Svizra.

Behälter mit Penicillin
Legenda: Il recipient cun il emprim bulieu da miffa che ha manà tar l'antibiotica «penicillin». Vendì 1998 per 13'000 francs tar in'aucziun a Londra. Keystone

«Bulieus magics» en la psicoterapia

I dat bulieus che cuntegnan substanzas psicadelicas. Tgi che consumescha tals bulieus, senta suenter curt mument che sia percepziun da la realitad sa mida: Ils sentiments èn amplifitgads e san ir d'euforia enfin muments da sgarschur. Las furmas e las colurs sa midan ed i sa vegnir tar allucinaziuns. Quels bulieus prendan consuments per avair in trip ed ils nums populars per quels bulieus ch'èn suttamess a la lescha davart ils meds narcotics, èn «psilos» ni er «magic mushrooms», pia bulieus magics. La substanza che fa quest effect ha num «psilocibin».

audio
Psilocibin en la psicoterapia
ord Actualitad dals 15.08.2023. Maletg: Reuters
laschar ir. Durada: 4 minutas 11 Secundas.

Dapi in pèr onns ha la scienza e surtut la psichiatria puspè entschet a retschertgar ed utilisar il psilocibin. La Svizra è l'emprima tiara ch'ha lubì la psicoterapia cun quella substanza. Ed en il Grischun terapescha il co-schefmedi da la clinica privata Mentalva dals Servetsch psichiatrics chantunals, Enrico Frigg, glieud cun quella substanza.

Il n'è betg ina sesida da bainesser, l'intent è ch'insatge vegn mess en moviment.
Autur: Enrico Frigg co-schefmedi da la clinica privata Mentalva

En las sesidas da terapia survegn la pazienta ni il pazient ina auta dosa psilocibin. I va per stgavar en il subconscient da la persuna e per activar temas ed emoziuns malempernaivlas. La glieud che vegn terapada, schai sin in letg cun egls cuverts. Il terapeut è adina present. L'effect da la substanza cuzza 4 enfin 5 uras. Il di suenter vegnan las scuvertas ch'ins ha fatg sut influenza dal psilocibin discutadas tranter pazient e terapeut. L'intent saja da midar la persepziun da la realitad dils pazients en lunga vista.

Magic Mushrooms
Legenda: Bulieus magics, «magic mushrooms» setgentads – per la terapia vegnan ils bulieus dats en furma da tabletta. Reuters

Enrico Frigg porscha dapi tschintg onns la psicoterapia cun substanzas psicodelicas. El dovria quella furma da terapia tar glieud ch'ha grevas depressiuns, nua che auters meds n'han betg gidà ed er tar glieud cun malsognas da dependenza. Uschia terapescha el trais enfin quatter persunas ad onn, mo la dumonda giaja ensi, cunquai ch'il psilocibin saja en moda. Er il squitsch creschia che la substanza sappia medegiar tut, ma il psilocibin na saja betg in med bun per tut, uschia Enrico Frigg.

RTR actualitad 07:00

Artitgels legids il pli savens